Yıllık İzin Süreleri Ne Kadardır? İşçi Seneler Süreleri
Çalışma hayatına dair merak edilenlerin başında yıllık izin hakları ve süreleri geliyor. Özellikle tatil planlarının yapıldığı dönemlerde, bir yandan takviminizi kontrol ederken, bir yandan da yasal haklarınızı araştırıyor olabilirsiniz. Yıllık izin haklarının kullanımı, uygulamada çeşitli usul ve esaslara bağlıdır ve tüm çalışanların bu uygulamalarla ilgili bilgi sahibi olması gerekir.
Yıllık İzin Nedir?
Yıllık izin, işveren tarafından ücretli olarak kullandırılması gereken bir izindir. Yıllık izin süresine ait ücret, peşin olarak verilir ya da avans olarak ödenir. Bu ücrete fazla mesai ücretleri, primler ve sosyal yardımlar dahil değildir. İşe başlanıldığı tarihten itibaren, deneme süresi de dahil olmak üzere en az bir yıllık çalışma süresi karşılığında hak edilen izin, yıllık ücretli izin olarak adlandırılır. İş kanunu yıllık izin sürelerini kıdeme göre düzenlemiştir. Buna göre; bir iş yerinde çalışmaya başladıktan sonra elde edilen senelik izin hakları aşağıdaki gibidir:
- Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) hizmete karşılık 14 gün
- Beş yıldan fazla on beş yıldan az hizmete karşılık 20 gün
- On beş yıl ve daha fazla hizmete karşılık 26 gün
Kanunda öngörülen yıllık izin süreleri asgari sürelerdir. İmzalanacak hizmet akdine ya da iş yerinde uygulanmakta olan toplu iş sözleşmesine göre yıllık izin süreleri daha uzun da belirlenebilir.
Yıllık İzin Nasıl Kullanılır?
İşçi yıllık izin hakkı, çalışılan işyerindeki kıdeme göre kazanılır ve kademeli olarak artar. Bir yıldan az süreyle çalışılan işlerde izin hakkı yoktur. Mevsimlik işler ya da kampanya dönemi işlerinde süre bir yıldan az ise izin hakkı bulunmaz. Bir yıl süre dolduğunda, işçi o yıla ait hizmetine karşılık iznini kullanmaya hak kazanır. İşçi, hak ettiği yıllık iznini istediği zaman kullanabilir ancak işveren ile uzlaşması gerekir.
Yıllık izin toplu olarak ya da bölümler halinde kullanılabilir. Mevcut iş kanununa göre işçiler, bir bölümü 10 günden az olmamak koşuluyla izinlerini parçalara ayırabilir. Örneğin 14 gün yıllık izin hakkı olan çalışan, 10 günü toplu olarak bir kerede kullandıktan sonra kalan günlerini birer gün olarak yıl içine dağıtabilir. İş kanununda eski uygulama iznin en fazla üç parçaya bölünebileceği şeklindeydi ve aksi durumda hem işçi hem de işveren için cezai yaptırım söz konusuydu ancak 2016 yılında bu maddede değişikliğe gidilmiş ve işçilere daha esnek izin kullanma fırsatı tanınmıştır. İşverenin işçiden iznini bölmesini ya da tek parça halinde kullanmasını talep etme hakkı yoktur, bu karar işçinin tasarrufundadır.
Hafta tatilleri ve ulusal bayram ve resmi tatiller yıllık izin süresine dahil değildir. Yıllık izin hakkı iş günleri üzerinden hesaplanır. İşçi, izin kullanmak istediği gün sayısına hafta tatillerini ve resmi tatilleri de ilave etmelidir. İznini başka şehirde geçirecek olan işçi 4 güne kadar yol izni talep edebilir, ancak yolda geçecek süreyi belgelemesi gerekir ve bu ek süre için ücret talep edemez.
Senelik izin kullanımında duruma özel uygulamalar görülebilir. Örneğin; belirli yaş grupları için yıllık izin süresi 20 günden az olamaz. Bunlar 18 yaş ve daha küçük işçiler ile 50 ve üzeri yaştaki işçilerdir. 50 yaşında bir işçi, bir iş yerindeki ikinci yılında 14 gün değil 20 gün yıllık izne sahip olacaktır.
Yeraltı işlerinde çalışanlar için izin süreleri, diğer işçilere göre 4’er gün fazla olarak hesaplanır.
Bir diğer özel uygulama, aynı işverenin farklı iş yerlerinde çalışmaya devam eden işçi izinleri içindir. Bir işçi iş değiştirdiğinde hizmet süresi ve yıllık izin hakkı sıfırlanırken, eğer aynı işverene ait başka bir iş yerine geçtiyse bu süre toplanarak devam eder. Aynı şekilde işçinin çalıştığı yer değişmiyor ancak alacaklı olduğu taşeron firma değişiyorsa da işçinin hakkı sıfırlanmaz, toplanarak devam eder. Eğer aralıklı olarak da olsa aynı şirkette çalışmaya devam ediliyor ise izin hakkı devam eder, önceki döneme ait iş sözleşmesi kıdem tazminatı ödenerek feshedilmiş olsa dahi bu durum değişmez.
Yıllık izin ücretli ya da ücretsiz diğer izinlerden farklıdır, işçinin raporlu olduğu ya da mazeret izni kullandığı süreler yıllık izinden düşülemez. Mazeret izni olarak adlandırılan, işçinin günlük hayatta karşılaştığı özel durumlarda kullanacağı izindir. Bunlar işçinin evlenmesi, eşinin doğum yapması ya da yakın akrabasını kaybetmesi gibi durumlardır. Bu durumlarda çalışan işe gitmez, ancak işveren tarafından ücreti işe gitmiş gibi ödenir. İş kanununda mazeret izinleri de yıllık izinler gibi asgari olarak belirlenmiş olup, bu süreler iş sözleşmeleriyle artırılabilir.
Kullanılmayan Yıllık İzin Hakkı Yanar mı?
İş yerinden ayrılınması halinde, kullanılmayan yıllık izin hakları yanmaz. O tarihe kadar kullanılmayan yıllık izin ücreti işçiye ödenmek zorundadır. İster işveren işten kovsun, ister çalışan istifa etsin bu uygulama değişmemektedir. İşçinin kusurlu olduğu işten çıkarmalarda dahi kullanılmayan iznin ücreti işveren tarafından işçiye ödenir.
İşveren bakımından, kullanılan izinlerin kaydını tutma zorunluluğu vardır. Aksi halde bu izinler işçi ile işveren arasında dava konusu olabilir. İşveren ile işçinin karşı karşıya gelmesi durumunda, izin kullandırdığını ya da izin ücretini ödediğini ispatlaması gereken işverendir.
İşçi izinleri ücret olarak ödenirken, iş akdinin sona erdiği dönemdeki işçi maaşı esas alınır. Geriye dönük yıllardaki izin paraları da bu maaş üzerinden hesaplanır. Kullanılmayan yıllık izin ücreti, izin kullanılmayan gün sayısı ile çalışanın iş akdinin feshedildiği tarihteki günlük brüt ücreti çarpılarak hesaplanır. Brüt yıllık izin ücretinden gelir vergisi, damga vergisi ve sosyal güvenlik kesintileri yapılır ve ödeme net olarak çalışanın hesabına yatar.
İşçinin çalışma süreci devam ederken yıllık izin hakkından vazgeçilemez. Her iki tarafın rızası olsa bile, yıllık izin hakkı ortadan kalkmaz. Çalışma ilişkisi sürdüğü sürece, iznin kullanılmayıp bunun yerine ücretinin ödenmesi söz konusu olamaz. İşçi iznini istediği halde kullanamıyorsa Başbakanlık İletişim Merkezi (BİMER) ya da Alo 150 üzerinden devlet kurumlarına şikayette bulunabilir.
İşçinin izninin bir bölümünü yıl içinde kullanamaması halinde, izin hakkı yok olmaz, bir sonraki yıla devreder.