Staj İçin Yapılan SGK Emeklilik İçin Geçerli Olacak mı?
Özel sektörde çalışanların emeklilik hesaplamasını doğrudan etkileyen pek çok faktör mevcuttur. Bu faktörler çalışanın yaşı, cinsiyeti, çalışma süresi, prim ödeme gün sayısı ve işe giriş tarihi olarak sıralanabilir. Özellikle ilk işe giriş tarihi emeklilik hesaplamasında o derece belirleyicidir ki; aynı prim ödeme gün sayısı ve çalışma süresine rağmen iki kişinin emeklilik yaşları arasında on yaşa kadar fark görülebilir.
Stajların emeklilik hesabına dahil edilmesi konusu emeklilik hesabını birebir etkilediğinden çok araştırılan ve gündem olma özelliğini hiçbir zaman kaybetmeyen bir konudur. Yapılan stajların emeklilik için geçerli olması halinde kişiler emeklilik yaşında büyük avantaj yakalayabileceklerini düşünürler. Çalışma hayatına aktif olarak katılmadan seneler önce gerçekleştirilen bu staj çalışmalarının tarihi lise yıllarına kadar dayanmaktadır. Staj süresinin sigorta kapsamına dahil edilmesi mümkün olursa, geriye doğru borçlanarak erken emekli olma fırsatının da mümkün olması beklenir.
Staj Döneminde Yapılan Sigorta Emeklilikte Dikkate Alınır mı?
Staj ya da çıraklık dönemi ile birlikte, o yıllarda öğrenci durumunda olan kişilere bir sigorta numarası atanır. Bu sigorta numarası tüm çalışma hayatı boyunca geçerli olur, kişinin prim ödeme günleri ve sosyal güvenlik işlemleri bu numaradan sorgulanarak takip edilir. Çıraklık ya da stajyerlik adı verilen dönemde yapılan sigortanın kapsamı ve içeriği farklı olsa da, ortak kullanılan bu numara nedeniyle halk arasında staj süresinin emekliliğe dahil olduğu algısı oluşmaktadır.
Staj ya da çıraklık döneminde yapılan sigorta incelendiğinde, işverenin yalnızca meslek hastalığı ve iş kazalarına karşı kanunca belirlenen primi karşıladığı görülmektedir. Bu tür bir prim ödemesi literatürde kısa vadeli sigorta olarak da adlandırılır. Kısa vadeli sigorta ile; stajyer durumundaki kişi meslek hastalığına yakalanır ya da iş kazası geçirirse tedavi giderleri karşılanır. Ayrıca bu kişinin rapor alması durumunda kendisine iş göremezlik geliri ödenir. Kısa vadeli sigortanın kapsamı iş kazaları ve meslek hastalıklarıyla sınırlı durumdadır.
Emeklilikte dikkate alınan sigorta kolu uzun vadeli tabir edilen sigortadır. Emeklilik, işsizlik, genel sağlık gibi kalemleri içeren bu sigorta kolunun primleri de ona göre belirlenmiştir. Emeklilik, yaşlılık ve malullük sigortası olarak da adlandırılır. Aktif çalışma hayatına başladıktan sonra işveren tarafından her bir iş günü için çalışan adına prim ödemesi yapılır. Emeklilik hesabında dikkate alınan da söz konusu prim günleridir. İşe ilk giriş tarihi olarak kabul edilecek olan gün sayısı, prim ödeme gün sayısı olup staj günlerini kapsamamaktadır.
Staj döneminde yapılan sigorta emeklilikte dikkate alınmaz. Sosyal Güvenlik Kurumu aracılığıyla ya da e-devlet hizmeti üzerinden sigortalı hizmet dökümü alındığında en alt sırada staj başlangıç tarihi görünmesi mümkündür; ancak bu tarihin karşısında prim günü ve matrah ödemesi yoktur. Sigortalı hizmet belgesinde prim günü ve matrahının görülmeye başlandığı tarih, fiilen çalışmaya başlanılan ilk işe giriş tarihidir.
Staj Döneminde Sigortalı Sayılmanın Yolu Var mıdır?
Staj ya da çıraklık döneminin sigortalılığa başlangıç kabul edilmesi ve bu yolla borçlanma yapılabilmesi milyonlarca kişiyi etkileyecek olan bir durumdur. Bu değişiklik ile bir anda henüz emeklilik hakkı doğmayan milyonlarca kişi emekliliğe hak kazanabilir. Sigorta kapsamında bu büyüklükte fark yaratacak bir değişiklik ancak kanun değişikliği ile mümkün olur. Sivil toplum örgütlerinin bu yönde talep ve girişimleri mevcut olsa da henüz sonuçlanan bir girişim olmamıştır.
Staj döneminde yapılan sigorta girişinin geçerli sayılmasına yönelik geçerli bir örnek olarak avukat stajları gösterilmektedir. Ancak avukatların stajlarında işveren tarafından stajyer avukatın meslek hastalığı ve iş kazasına yönelik kısa vadeli sigortasının yanında emeklilikte geçerli olan uzun sigorta kolu primi de ödenmektedir. İşverenlerin meslek lisesi öğrencileri, çıraklar ya da üniversite stajyeri öğrencilerin tümü için bu primin tamamını ödemesi oldukça maliyetli bir değişim olacaktır. Bu değişiklik isteğinin işveren yönünden kabul görmesi zordur; bu durum ancak devlet desteğiyle mümkün olabilir.
Staj döneminin emeklilikte dikkate alınmasının yolu stajyer ya da çırak durumundaki kişinin normal işçi gibi dışarıdan primlerini ödemesi şeklinde olabilir. Ödenen prim gün sayıları bu sayede emeklilik tarihini öne çeker.
Staj döneminin emeklilik hesabında borçlanmaya dahil edilmesi ise yalnızca kadınlarda, staj tarihi ile ilk işe giriş tarihi arasında kadının doğum yapması durumu varsa mümkündür. Bu sayede kadınlar doğum borçlanması yoluyla işe giriş tarihlerini öne çekebilir ve erken emeklilik olanağından yararlanabilir.
Staj Sigortasının Kadınlarda Doğum Borçlanmasına Etkisi Nasıldır?
Staja başlama tarihinin emeklilik hesabına etki ettiği tek durum kadınlar için geçerlidir. Bunun haricinde staj başlatma tarihi yalnızca sosyal güvenlik sisteminde yer alan bir kayıt durumundadır, ilk işe giriş tarihi yerine geçmez.
Kadınlarda doğum borçlanması ilkesine göre; bir kadın aktif çalışma hayatına atılmadan önce doğum yapar ise; geriye doğru borçlanırken ilk işe giriş tarihi yerine staja başlama tarihi esas alınabilir. İş hayatına staj yaparak başlayan kadın çalışanlar, normal sigortayla çalışmaya başlamadan önce doğum yaptılar ise; Sosyal Güvenlik Kurumuna bu bilgiyle başvurarak işe giriş tarihlerinin ve dolayısıyla da emeklilik tarihlerinin öne çekilmesini sağlayabilirler.
Örneğin Haziran 1994’te staj başlangıcı bulunan kadın sigortalı, aktif çalışma hayatına Haziran 1997’de atıldıysa, işe ilk giriş tarihi olarak dikkate alınan tarih 1997’dir. Bu işe giriş tarihinin emeklilik hesabı üzerinde doğrudan etkisi mevcuttur. Haziran 1997’de işe başlayan kadın çalışanın ancak 54 yaşında, 5975 prim günü ve 20 yıl sigortalılık şartı ile emekli olması beklenir. Oysa, aynı kadının 1995 yılı Haziran’ında, staj ile çalışma hayatı arasında bir doğumu bulunuyor ise tablo değişecektir. Doğum yaptığı tarih olan Haziran 1995, kadının ilk işe giriş tarihi olarak sistemde güncellenir. Bu sayede kadın çalışan 1995 girişlilerin faydalandığı emeklilik haklarına tabi olur. Yeni emeklilik şartları 52 yaş, 5825 prim ödeme günü ve 20 yıl sigortalılık olarak değişen kadın çalışan için emeklilik yılı 2 yıl öne çekilmiş olur.
Doğum borçlanması yalnızca staj ile aktif çalışma hayatı arasındaki süreçte ise emeklilik hesabını etkiler, diğer doğum borçlanmaları emeklilik yaşını etkilemez.