Vergi Matrahı Nedir? Ne demektir?
Vergi üzerinden hesaplanan miktar ya da değer, vergi matrahını ifade eder. Vergi hesaplamalarında matrah esas alınır. Vergi türlerine göre değişen matrah, kanun çerçevesinde belirlenir. Yine aynı şekilde verginin konusu, verginin ne oranda alınacağı ve miktarı kanun kapsamında belirlenir. Matrah ne demek sorusunun cevabı bu şekilde verilebilir.
Vergi Matrahı Nedir?
Vergi matrahı, bir faaliyet sonucunda elde edilmiş olan gelir, bir gayrimenkul değeri, miras değeri ya da bir harcama tutarı olabilir. Vergi yükümlülüğü de işte bu tür kazançlar baz alınarak kanun kapsamında belirtilmiş olan vergi oranlarına göre hesaplanıp vergi matrahını ortaya koyar.
Vergi Matrahının Türleri
Vergi matrahı miktar ya da tutarlarına göre çeşitlere ayrılır. Spesifik ya da ad valorem şeklinde ikiye ayrılan bu matrahlara bir göz atalım:
Spesifik Vergi: Miktarın esas alındığı vergi türü olan bu vergi örneğin akaryakıttan alınan özel tüketim vergisi üzerinden litre başına alınır.
Ad Valorem Vergi: Tutarın esas alındığı vergi türü olan bu vergi örneğin katma değer vergisi üzerinden hesaplanır. Bu vergi türü çok daha yaygın bir şekilde kullanılmakta olup her geçen gün de daha yaygın bir hal gelir. Vergi adaleti açısından bu vergi türünün daha adil olduğu düşünülür.
Matrah Nasıl Belirlenir?
Vergi matrahı belirlenirken birçok farklı usul kullanılır. Bunlar:
Beyan usulü: Bu usulde vergi yükümlüsü olan bireyler kendi matrahlarını kendileri vergi dairesine beyan eder. Ülkemizde kullanılmakta olan vergi sistemi bu usule göre işler. Verginin adil bir şekilde alınabilmesi için en uygun yöntem olarak bu usul belirlenmiş olsa da vergi denetimi yapılmalıdır.
Götürü usulü: Vergi mükelleflerinin vergilerini beyan etmesinin yerine aynı konu ve tüm mükellefler için tek bir matrah esas alınır. Fakat bu durum tüm mükellefleri aynı ölçüde yükümlülük altına sokmaz. Örneğin gelir açısından götürü usulüne göre vergilendirme yapılır. Bu tür vergiler yıllık tutarın dörtte biri olarak kabul görür.
İdarece takdir usulü: İdarenin takdiri ile belirlenen bu usul, beyan usulü zorunluluğunu yerine getirmeyen kişilerden takdir komisyonları aracılığı ile alınan vergi türü olarak karşımıza çıkar.
Dış göstergeler: Bu usul ile bazı dış gösterge ve karineler üzerinden vergi matrahı tespit edilir.
Vergi Türlerine Göre Matrah
Vergi türlerine göre matrah nedir sorusunun cevabı ise şu şekilde verilebilir:
Gelir vergisi: Bir takvim yılı içinde elde edilen irat ve kazançların safi tutarı.
Kurumlar vergisi: Kurumların kazancı.
KDV: KDV matrahı nedir sorunun cevabı yapılan harcamaların karşılığı olan bedeldir.
MTV: Her yılın sonunda tekrar tekrar belirlenen bir tutar.
ÖTV: Bazı ürün ya da mallar için oransal ya da maktu olarak alınan vergi.
Kümülatif Vergi Matrahı Nedir?
Kümülatif gelir vergisi, bir yıl içinde elde edilen kazanç üstünden hesaplanmakta olan gelir vergisi ödemelerinin toplamıdır. Ocak ayından itibaren matrahların toplanması ile birlikte kümülatif yani birikmiş gelir vergisi matrahına ulaşılır. Ocak ayı itibarıyla verginin kendisi toplam değeri gösterirken her ay bu değerler toplanarak artış gösterir. Bir takvim yılında işe giren ve bir başka yerden kazanç elde etmeyen kişilerin ilk ay vergi matrahı kümülatif vergi matrahı ile aynı olur.
Her yılın başında sıfırlanan bu tutar, kazancın her ay artması ile birlikte birikerek devam eder. Her yıl bir önceki ayın üzerine eklenen bu tutar en nihayetinde yıl sonunda kümülatif sonucuna ulaşır ve bir sonraki takvim yılının ilk ayı ile birlikte tekrar sıfırlanır.
Örneğin ocak ayında 3.000, şubat ayında 2.000, mart ayında 2.500, nisan ayında 3.500, mayıs ayında 2.000, haziran ayında 5.000, temmuz ayında 4.000, ağustos ayında 1.000, eylül ayında 2.500, ekim ayında 2.000, kasım ayında 2.000 ve aralık ayında 3.000 TL gelir vergisi matrahı olursa yıl sonunda 32.500 TL kümülatif gelir vergisi matrahı oluşur. Bu tutar üzerinden bir çalışana ait gelir vergisi oranı hesaplanabilir.