Tüm Yönleriyle İşyerinden Tazminat Almanın Yolları
İşveren tarafından işten çıkarılan ya da kendisi işten ayrılmayı düşünen özel sektör çalışanları arasında en çok merak edilen konu tazminat hakkıdır. Her çalışan bir işyeri ve işveren için yıllarca harcadığı emeğin, zamanın ve iş yükünün parasal karşılığını almak ister. Çalışanın hedefi iş ilişkisinin kendisi için en karlı şekilde sonlanmasıdır. Kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı gibi tazminat hakları çalışanlara ve ailelerine işsiz kaldıkları dönem boyunca zaman kazandırır, gelecekleri için ekonomik güvence sağlar. İşyerinden tazminat almanın yolları bu nedenle merak konusudur ve çalışan kesimce sık sık araştırılır.
İşyerinden Nasıl Tazminat Alınır?
Tazminat alma yollarını araştırmadan önce, iş ilişkisinin sona ermesi durumunda işçinin işverenden talep edebileceği tazminat türlerine bakmakta fayda vardır. Çalışanın, içinde bulunduğu mevcut duruma göre bu tazminat türlerinden birini ya da birkaçını işverenden talep etme şansı doğabilir.
Tazminat Çeşitleri Nelerdir?
Kıdem Tazminatı
Deneme süresi dahil en az bir yıl süresince belirli bir işverenin yanında çalışan işçinin, iş akdi işveren tarafından sonlandırılırken yasadan doğan tazminat hakkıdır. Emeklilik, işçinin haklı sebeple iş sözleşmesini feshi, erkekler için askerlik, kadınlar için evlilik gibi belirli işten ayrılma durumlarında da kıdem tazminatı geçerlidir.
Kıdem tazminatı fesih tarihindeki brüt ücret ile çalışılan yıl sayısının çarpımı ile hesaplanır. Brüt ücret hesaplamasına işçinin tüm yan hakları ve maddi menfaatleri dahil edilmeli, yani hesaba dahil edilen ücret giydirilmiş brüt ücret olmalıdır. Kıdem tazminatında tavan uygulaması mevcuttur. Aylık giydirilmiş brüt ücret kıdem tazminatı tavanını aşıyorsa kıdem tazminatı tavanı esas alınır.
İhbar Tazminatı
İş sözleşmesinin işveren tarafından feshinde, feshin gerçekleşmesinden önce uygulanması gereken bir bildirim süresi mevcuttur. İşçinin çalışma yılına göre artan bu bildirim süresine işverenin riayet etmemesi halinde, yine kıdeme göre artan oranda ihbar tazminatına hak kazanılır.
Bildirim süresi; altı aydan az çalışanlar için iki hafta, altı aydan bir buçuk yıla kadar çalışanlar için dört hafta, bir buçuk yıldan üç yıla kadar çalışanlar için altı hafta ve üç yıldan uzun çalışanlar için sekiz haftadır. Bildirim süresine dair kural işveren tarafından uygulanmazsa, bu süreye ait ücret işçiye tazminat olarak ödenmelidir.
Kötü Niyet Tazminatı
Belirsiz süreyle bir işverenin yanında çalışmakta olan işçiye ait sözleşmenin, işveren tarafından kötü niyetle feshedildiği ispatlanırsa işçinin hak edeceği, bildirim sürelerinin üç katına denk gelen tazminat türüdür.
İş kanuna göre; işçinin işveren aleyhine tanıklıkta bulunması, işvereni yanlış uygulama nedeniyle devlet kurumlarına şikayet etmesi gibi nedenler iş sözleşmesinin feshine neden olmamalıdır. Böyle bir durum tespit edildiğinde işveren kötü niyet tazminatı ödemekle yükümlü hale gelir. Bu tazminat, ihbar tazminatı hakkını ortadan kaldırmamaktadır. İhbar süresine riayet edilmediyse ihbar tazminatı da işçiye ayrıca ödenmelidir.
Sendikal Tazminat
İş kanununa göre işçilerin sendikaya üye olmaları, mesai saatleri dışında sendika çalışmalarına katılmaları, sendikal faaliyet yürütmeleri işveren tarafından engellenemez. İşveren onayı dahilinde mesai saatleri içerisinde yürütülen sendikal faaliyetlere katılmaları ya da sendikaya üye olmaları gibi nedenlerden işten çıkarma yapılamaz. İşçilerin işe alınmaları ya da işten çıkarılmaları sendika şartına bağlı tutulamaz. Bunu uyguladığı tespit edilen işveren hakkında işçinin bir yıllık ücret tutarından az olmamak koşuluyla tazminata hükmedilebilir.
Eşit Davranmama Tazminatı
İş kanununa göre işverenin işçiler arasında din, mezhep, cinsiyet, ırk, renk, siyasi görüş gibi nedenlerle ayrımcılık yapması söz konusu olamaz. İşçileri arasında belirtilen nedenlerle ayrım gözettiği ve işçiyi belirli haklardan mahrum bıraktığı tespit edilen işverenin işçinin 4 aya kadarki ücretini ödemekle yükümlüdür. Mahkeme kararıyla, ayrımcılığa uğradığı sürece işçinin mahrum kaldığı tüm haklar işverene eşit davranmama tazminatı olarak ödetilebilir.
İş Kazası/Meslek Hastalığı Nedeniyle Alınacak Tazminat
İş kazasının meydana gelmesinin ya da meslek hastalığının hastane raporuyla tespitinin üzerinden geçen 10 yıla kadar süre içerisinde işçinin maddi ve manevi tazminat davası açma hakkı mevcuttur. Maddi ve manevi tazminat tutarları mahkeme kararına ve iş kazasının sebeplerine göre değişiklik göstermektedir. Ölümlü kazalarda işçinin ailesinin de tazminat hakkı elde ettiği iş davası örnekleri görülmüştür.
İşyerinden Tazminat Almanın Yolları Nelerdir?
Tazminat alma şartlarının oluşabilmesi için önem taşıyan başlıca bilgiler; iş sözleşmesinin nasıl ve ne gerekçeyle sonlandığı, işçinin hizmet süresinin ne kadar olduğu ve işçinin kazanmakta olduğu ücrettir. Tazminatların hesaplanmasında, tüm tazminat türleri için, işçinin çalışma yılı ve aylık brüt geliri üzerinden hesaplama yapılır. Tazminat hakkının doğması için ise işçinin işveren tarafından işten alınması, işçinin iyi niyet ve ahlak kurallarına aykırı hareket etmemesi gibi prensipler mevcuttur.
Çalışanlar özellikle işten ayrılacakları zaman, “Kıdem tazminatı almanın yolları nelerdir?” sorusuna cevap aramaktadır. Kıdem tazminatı almanın şartları aşağıdaki gibidir:
- Ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranış gibi haklı sebepler dışında işverenin iş sözleşmesini feshetmesi
- Kadın işçinin evlendiği tarihten itibaren bir yıl süre içerisinde, evliliği gerekçe göstererek işten ayrılmak üzere başvurması
- Erkek işçinin askerlik görevi nedeniyle işten ayrılmak üzere başvurması
- Emeklilik yaşının ve prim gününün dolması ya da yaş ve prim günü kriterlerinden en az birinin sağlanması
- İşçinin ölümü ile iş sözleşmesinin feshi
Kıdem tazminatı bu haller dışında, çalışanın kendi isteğiyle istifası, iş değiştirmesi gibi durumlarda ödenmez. İşveren tarafından fesihlerde kıdem tazminatına ek olarak, bildirim süresine uyulmayacaksa ihbar tazminatı da işçiye ödenir. İşçinin işverenle ilgili olarak iddia edebileceği başka bir gerekçe varsa (meslek hastalığına sebep olma, kötü niyetle iş sözleşmesini feshetme, işçilere eşit davranmama, sendikal hak nedeniyle işten çıkarma gibi) işçi bu nedenlerle ayrıca tazminat talebinde de bulunabilir.
Örneğin; mahkeme koşullarına göre işçiler, işten çıkarılan arkadaşları lehine, işveren aleyhine tanıklık yapmak zorunda kalabilirler. İşveren bu koşullarda, kıdem ve ihbar tazminatı ödemelerini yaparak tanık işçileri de işten çıkarmak isteyebilir. Bu durumda ihbar ve kıdem tazminatlarını alan işçiler, aynı zamanda kötü niyet tazminatı da alabilmek için mahkemeye başvurabilirler.