Tazminat Hakkı Ne Kadar Çalıştıktan Sonra Doğar?

Tazminat hakkı özel sektör çalışanları arasında merak konusu olan işçi haklarından biridir. Çalışanlar iş yeri ve işveren ile ilişkilerini sonlandırırken işlerinden kıdem tazminatı haklarını da alarak ayrılmak ister. Tazminat hakkının herhangi bir gerekçeyle yanmasından oldukça endişe edilir. İşten ayrılırken alınan tazminat, işçinin hem kendisi hem de ailesi için bir maddi güvence niteliğindedir.

İş Kanunu, çalışanların iş yerinde yıllarca harcadıkları emeğin ve zamanın karşılığı olarak tazminat hakkını mümkün kılmıştır. Kıdem tazminatı ile işsiz kalan kişinin finansal yönden mağduriyeti bir süreliğine giderilir. İş Kanununa göre kıdem tazminatı alabilmek için birtakım şartların olgunlaşması gerekmektedir. Özellikle “Tazminat kaç ayda hak edilir?” sorusu çalışan kesimin gündemini meşgul eder.

Tazminat Hakkı Ne Zaman Doğar?

Tazminat hakkının varlığından söz edebilmek için işçinin kıdeminin deneme süresi dahil bir yıl ya da daha fazla olması gerekir. Bunun yanında iş sözleşmesinin nasıl sonlandırıldığı önemlidir.

Aşağıdaki şekillerde sonlanan iş sözleşmelerinde kıdem tazminatı hakkından söz etmek mümkündür:

• İş sözleşmesi işveren tarafından, iyi niyet ve ahlak kurallarına uygunsuzluk dışında bir nedenden sonlandırılırsa,
• İşçi tarafından, işverenin iyi niyet ve ahlak kurallarına uygunsuz hareketi nedeniyle sonlandırılırsa,
• Kadın işçi tarafından evlilik nedeniyle, evlilikten itibaren bir yıl süre içerisinde sonlandırılırsa,
• İşçi tarafından, askerlik görevi nedeniyle sonlandırılırsa,
• İşçi tarafından, emeklilik hakkının elde edilmesi nedeniyle sonlandırılırsa,
• Malullük aylığı almak amacıyla Sosyal Güvenlik Kurumu’na başvurulması nedeniyle sonlandırılırsa,
• İşçinin ölümü nedeni ile sonlanırsa kıdem tazminatı hakkı doğar.

Tazminat Almak İçin Kaç Ay Çalışmak Gerekir?

Kıdem tazminatı almaya hak kazanabilmek için en az bir yıllık bir çalışma süresinden söz etmek gereklidir. Bu süreye varsa en fazla dört ay olmak üzere deneme süresi de dahildir. Aynı işverene ait, aynı iş kolunda faaliyet gösteren farklı iş yerlerindeki hizmetlerin toplamı bir yılı geçiyorsa bu sürenin toplamı tazminat hesaplamasında esas alınır.

“Tazminat kaç ayda alınır?” sorusunun cevabı en az 12 ay. Bu süre kıdem tazminatı hesaplaması için geçerlidir. Bildirim süresine istinaden işçiye ödenmesi gereken ihbar tazminatında ise çalışma günü ile ilgili bir alt sınır yoktur. İşçi altı aydan az süredir çalışıyor bile olsa, bildirimsiz fesihlerde kendisine iki haftalık giydirilmiş brüt ücreti tutarında ihbar tazminatı ödenmesi gerekir. Bildirimsiz istifa durumunda aynı şekilde işçinin de sorumluluğu olduğu unutulmamalıdır. İşçi işten ayrılmak isterken bildirim sürelerine dikkat etmezse işverene tazminat ödemek zorunda kalabilir.

İşçinin işten ayrılma başvurusunu kendisinin yapması halinde kıdem tazminatı alabileceği istisnai durumlar yukarıda belirtildiği gibi; emeklilik, askerlik, kadınlar için evlilik ve işverenin ahlak kuralları dışında hareketleridir. Bu haller dışında işçi vefat ederse, ailesi işverenden kıdem tazminatı alma hakkına sahiptir.

Tazminat Hakkı Nasıl Kazanılır?

İş sözleşmesini işverenin feshetmesi halinde işçi tazminat hakkı kazanır. Bunun tek istisnası, işverenin iş sözleşmesini haklı sebeple derhal feshi olabilir. Eğer işçi, ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı bir davranışa imza atarsa işveren açısından haklı sebep oluşacak ve işveren ödeme yapmayacaktır. Haklı sebepler arasında işçinin işvereni darp etmesi, gözdağı vermesi, başka bir işçiye cinsel tacizde bulunması, hırsızlık yapması ya da meslek sırrını ifşa etmesi gibi adli vaka niteliğinde olaylar sayılabilir.

İşverenin işçiyi haklı sebep olmaksızın işten çıkarması halinde kıdem tazminatının yanında ihbar tazminatı da ödemesi gerekebilir. Bu durum bildirim süresine uyulmayan fesihler için geçerlidir. İş Kanununda işçinin kıdemine göre değişen bildirim süreleri aşağıdaki gibi sıralanmıştır. İş sözleşmesinin feshinin bildiriminden itibaren;

• Altı aydan az süreyle çalışan işçiler için iki hafta,
• Altı ay ile bir buçuk yıl arasında çalışan işçiler için dört hafta,
• Bir buçuk yıl ile üç yıl arasında çalışan işçiler için altı hafta,
• Üç yıldan fazla çalışan işçiler için ise sekiz hafta bildirim süresi bulunmaktadır.

İş sözleşmesinin işveren tarafından bildirimsiz feshinde yukarıda yer alan sürelere ait giydirilmiş brüt ücret, kıdem tazminatının yanında işçiye ihbar tazminatı adıyla ödenir. İhbar tazminatının içeriğine brüt ücret dışında işçinin düzenli olarak elde ettiği tüm yan gelir ve ek menfaatler dahil edilmelidir.

Tazminat hakkı kazanılmasının yolu kanunca belirlenen asgari çalışma süresi olan bir yılı doldurmak ve işveren tarafından haklı sebep dışında işten çıkarılmak olarak özetlenebilir. Emeklilik, malullük, erkek çalışanlar için askerlik, kadın çalışanlar için evlilik tazminat hakkı kazanmanın diğer yollarıdır.

İstifa Eden İşçi Tazminat Alabilir mi?

Kıdem tazminatı kanun gereği istifa yoluyla mümkün kılınmamıştır. Kimi kaynaklarda çalışanların belirli bir yıldan sonra istifa ederken tazminat hakkının saklı tutulduğu yazılı olsa da bu bilgi doğru değildir. Çalışma süresinin belirli bir süreyi aşması tazminat almanın tabi tutulduğu şartları değiştirmeyecektir. Belirli hizmet yılından sonra kıdem tazminatı alarak işten ayrılmanın tek yolu emeklilik şartını sağlamak olabilir. Sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını dolduran çalışan kıdem tazminatı alma hakkını kazanmış olur.

Eğer işçi, işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı hareketini gerekçe göstererek işten ayrılıyor ise bu durumun ispatı halinde, işten kendisi ayrılsa da kıdem tazminatı alabilir. İşverenin işçiye onur kırıcı hakaret etmesi, darp etmesi, tehdit etmesi, tacizde bulunması gibi sebepler işçi açısından haklı sebeplerdir.

Kadın işçi hamilelik ya da doğum gibi nedenlerle istifa ediyorsa kıdem tazminatı alamaz. İş yerinin devri ya da satışı söz konusu ise, bunu gerekçe göstererek istifa etmek de tazminat hakkını doğurmaz. İş Kanununda kıdem haklarının yeni işverenle aynı şekilde devam ettiği görülmektedir.

Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?

Kıdem tazminatı hesaplamasında, işçinin çalıştığı her tam yıl için otuz günlük brüt ücret tutarında kendisine ödeme yapılır. Tam yıllar dışında kalan aylık süreler bu brüt ücrete yüzde cinsinden oranlanır. Brüt ücretin yanı sıra işçiye düzenli olarak ödenmekte olan tüm yan gelir ve menfaatlerin kıdem tazminatı hesabına dahil edilmesi beklenir. Örnek olarak; yol parası, yemek parası, yakacak yardımı, ikramiyeler gibi düzenli ödemeler kıdem tazminatına dahil edilmesi gereken kalemlerdir.