İşçi Hakları Nelerdir? Tüm Maddeleri İle İşçi Hakları

Bir sözleşmeye bağlı olan ve çalışması karşılığında ücret alan kişiye işçi denir. Bir kişinin işçi olması işin hangi sektörde çalıştığı önemli değildir. İşçi tanımı, bedensel ya da masa başı olan tüm işlerde çalışanlar için geçerlidir. Kanunlara göre işçi sınıfına giren kişilerin haklarının korunması adına yasalar kapsamında işçi hakları maddeleri de mevcuttur. İşçi hakları sayesinde kanunen işçi sayılan herkesin maddi ve manevi olarak zarar görmesi engellenir. İşverenlerin ve işçilerin, yasalarla belirlenen bu hakların tümünü bilmesi ve gerektiğinde uygulaması kanunen zorunludur.

İş Kanunu Kapsamında Koruma Altına Alınan İşçi Hakları

Maaş

Çalışan hakları nelerdir sorusuna verilebilecek ilk cevap maaş hakkıdır. İşçi teriminin kanundaki tanımında da işçinin ücret karşılığı çalışan kişi olduğu belirtilir. Çalışan bir kişi, iş gücünü para karşılığında işverenin hizmetine sunar. Ödenen bu ücret iş kanununda maaş olarak adlandırılır ve her işçinin en temel hakkı maaş almaktır. İşçinin maaş hakkı, maaşını zamanında ve eksiksiz olarak alma hakkını kapsar. Maaşı zamanında ödenmeyen, eksik ödenen ya da hiç ödenmeyen işçiler, hukuki yollarla hakkını arama hakkına sahiptir. Maaş konusunda haksızlığa uğrayan işçiler, 4857 sayılı İş Kanunu’na göre hukuki olarak haklı konumdadır ve dava açma hakları vardır.

Fazla Mesai Ücreti

4857 sayılı İş Kanunu’nda, işçinin çalıştırılabileceği süre dilimleri de belirtilmiştir. İşçi, işveren ile yaptığı sözleşmede belirtilmediği sürece kanunlarla belirtilen süre kadar çalışır. İşverenin işçiden fazladan çalışmasını talep etme hakkı vardır. İşçi ise sözleşmede aksi bir madde ile belirtilmediği sürece işverenin fazla çalışma talebine uymak zorundadır. Normal çalışma saatleri dışında fazladan çalışılan süre ise kanunlarda fazla mesai olarak adlandırılır.

İşçilerin maaşları, normal çalışma saatlerine göre belirlenir. Fazla mesai yapan işçilere ise fazladan para ödenmesi gerekir. Fazladan çalışan işçilerin, fazla mesai ücreti alma hakkı vardır. Fazla mesai ücretinin miktarı ise işçinin aldığı normal maaşa göre hesaplanır. İşçi, fazla mesai yaparken normal ücretinin iki katını kazanır.

Sosyal Sigorta

Sosyal sigorta, işçinin en önemli haklarından birisidir. Sosyal sigorta sadece çalışılan süre boyunca değil, geleceğe de yönelik bir işçi hakkıdır. İşçinin verdiği emeğin karşılığında emekli olmasının yolu sosyal sigortadan geçer. Emekliliğin dışında daha da önemli olan sağlık güvencesidir. İşçiye yapılan sosyal sigorta, işçinin avantajlı sağlık hizmeti almasına olanak tanır. Çalışan kişinin yanı sıra aile bireyleri de bu kişinin sosyal güvencesinin sağladığı sağlık hizmetlerinden yararlanır. Yalnızca aile bireylerinin sigortadan bu şekilde faydalanabilmeleri için kanunlarda belirtilen şartları taşıması gerekir.

İşçi, sosyal sigorta hakkını işe başladığı gün elde eder. İşveren, işçinin işe başladığı günden itibaren sosyal sigorta primlerini ödemek zorundadır. Bazı işverenler deneme süresi adı altında primleri ödemeyi erteler. Kanunlarda işverenin böyle bir hakkı yoktur ve böyle durumlarda işçinin hukuki yollara başvurma hakkı vardır.

İhbar Tazminatı

İhbar tazminatı hakkı, işçinin en önemli haklarından biri olduğu gibi işverenin hakları arasında da yer alır. İhbar tazminatı hakkı, işçilerin önceden haber verilmeksizin aniden işten çıkarılmalarıyla doğabilecek ve habersizce işten ayrılan işçinin yerini doldurmak konusunda sorun yaşayabilecek işverenlerin mağduriyetini önlemeyi amaçlar. İş Kanunu’na göre işveren, işten çıkartacağı işçiye bu durumu bir süre önceden bildirmekle yükümlüdür. Bu bildirim yapılmadan işten çıkartılan işçiler, ihbar tazminatı hakkını kullanarak maddi tazminat alma hakkına sahiptir. İşten çıkarılma bildirimini önceden alan ve ihbar tazminatı hakkı bulunmayan işçilerin iş arama izni bulunur. İş arama hakkı mesai saatleri içinde verilir ve ücret kesintisi yapılamaz.

Kıdem Tazminatı

Kıdem tazminatı, işten çıkartılan işçilere ödenmesi gereken maddi bir tazminattır. İşçinin çalışma süresine göre hesaplandığı için genellikle yüklü bir miktardır ve işçi için önemli bir güvencedir. Eğer işveren bir çalışanını herhangi bir sebepten ötürü işten çıkarırsa kıdem tazminatı ödemek zorunda kalır. Bu aşamada işçilerin de yükümlülükleri vardır. İş sözleşmesindeki maddelerin ihlali ve iş ahlakı ihlalleri sonucu işten çıkartılan işçilerin kıdem tazminatı hakkı bulunmaz.

Hafta Tatili

Hiçbir işçinin haftada yedi gün çalışma zorunluluğu yoktur. İş Kanunu kapsamında işçilere hafta tatili hakkı verilmiştir. Bu hak sayesinde işçilerin haftada bir gün izin yapma hakkı bulunur. Hafta tatilinin pazar günü olma zorunluluğu yoktur. İzin günü, iş sözleşmesi doğrultusunda belirlenir.

Bayram ve Resmi Tatiller

Bayramlarda ve resmi olarak tatil ilan edilen günlerde işçilerin çalışma zorunluluğu bulunmaz. Bu günlerde işçi izinli sayılır ve ücret kesintisi yapılamaz. Tatil günlerinde çalışması talep edilen işçilerin ise fazla mesai ücreti talep etme hakkı vardır. Fakat özel sektörde bu gibi durumlar için iş sözleşmesi dikkate alınır ve konuyla ilgili sözleşmeye göre hak sahibi olunur.

Ücretli Yıllık İzin

Yıllık izin, pek çok işçinin elinden alınan haklardan birisidir. İş Kanunu, işçilere dinlenme hakkı sunmuştur. Haftalık iznin dışında yıllık izin de işçinin dinlenmesi açısından önem teşkil eder. İşçinin çalıştığı süreye göre belirlenen yıllık izin, ücretli izinler arasındadır. Yıllık izin hakkı elinden alınan işçiler, fazladan çalıştırılmış kabul edilir. Bu aşamada işçi hukuki yollarla fazla çalıştığı günlerin ücretini alabilir.

İşe İade Hakkı

İş Kanunu’nun işçilerle ilgili olan kısmı, işçileri işsizliğe karşı korumayı da amaçlamaktadır. Bu kapsamda işten çıkartılan işçinin işine geri alınmasını sağlayacak düzenlemeler de mevcuttur. İşe iade hakkı, haksız sebeplerle işten çıkartılan işçinin tekrar işe alınması gerektiğini savunur. İşten çıkartılmasında haksızlık olduğunu düşünen işçi bu durumu mahkemeye taşıma hakkına sahiptir. Mahkeme işçiyi haklı bulduğu takdirde işveren, işçiyi tekrar işe almak zorundadır. İşe almaz ise işçinin bu süreçteki maddi kaybını ödemekle yükümlü olur.

Maddi ve Manevi Zarar Tazminatı

İşçi hakları, işçiyi tüm yönlerden korur. İşçiye maddi ve manevi kayıplarını karşılayabilmesi adına tazminat hakkı verir. Çalışma süresince iş ve işverenden dolayı işçinin başına gelebilecek zararlar maddi ve manevi tazminat hakkı kapsamına girer. İşçinin manevi tazminat hakkı, iş kazaları sonucu bozulan psikoloji gibi manevi değerleri kapsar. Maddi tazminat hakkını doğuran durumlar ise şöyledir:

• İş kazası sonucunda ortaya çıkan tedavi giderleri
• Çalışılamayan süreçte yaşanan ekonomik kayıplar
• Ölümle sonuçlanan iş kazalarında oluşan cenaze masrafları
• Ölümle sonuçlanan iş kazalarında ölümden önceki tedavi giderleri
• Ölüm dolayısıyla varislerin yaşayacağı ekonomik kayıplar

İş Kanunu’nda belirlenen bazı haklar, iş sözleşmesi ile iki taraf arasında anlaşılarak değiştirilebilir. Bu aşamada iki tarafın da rızası olmak zorundadır. Özellikle işçilerin rızası olmadan bu değişiklikler kesinlikle yapılamaz. Eğer işçinin rızası varsa sözleşmede yazılan haklar esas alınır.