Brüt ve Net Ücret Nedir? Farkları Nelerdir?
Brüt ve net ücret kavramları, bordrolu çalışanların kafasını en çok kurcalayan kavramlar listesinde şüphesiz ilk sıralardadır. İş sözleşmelerinde, çalışanlara yapılan maaş ödemelerinin nasıl yapılacağı baştan bildirilir. Brüt ücret üzerinden bir işverenle el sıkışan çalışan, her ay banka hesabında farklı bir net tutarla karşılaşır. Çünkü brüt maaş üzerinden ödeme uygulamasının tercih edilmesi halinde, aylık kesinti ve vergi oranlarındaki artışlara göre çalışanın eline aylık olarak geçen tutarda da değişiklik olur. Aydan aya değişen yasal kesinti ve vergi oranları, ocak ile aralık ayı maaşları arasında ciddi bir farka sebep olabilir. Bu farkların sebebini anlamak, aylık gelir ve gider dengesini daha iyi hesaplamak için brüt ve net kavramlarını iyi incelemekte fayda var.
Brüt Maaş Nedir?
Brüt maaşı anlayabilmek için öncelikle “brüt ücret nedir?” sorusunun cevabını bilmemiz gerekir. Brüt ücret; yasal kesintiler ve vergiler dahil olmak üzere, bir işçinin aylık çalışmasına karşılık, işverenin kasasından çıkan toplam tutarı ifade eder. Yani net maaş ile yasal kesintilerin toplamıdır. Brüt ücretin açılımı; SGK primi işçi payı, işsizlik sigortası fonu işçi payı, gelir vergisi ve damga vergisi artı net maaş şeklinde ifade edilebilir. Bu kavramı daha iyi anlamak için “brüt nedir?” sorusunun cevabını araştırmak faydalı olur. Brüt kelimesi, sözlük anlamıyla darası çıkarılmamış olan ağırlık veya kesintisi yapılmamış aylık anlamlarına gelir. Brüt – net ücret kavramlarındaki farkın temel sebebi, çalışan kişinin kazanç elde ediyor olması ve bunun da vergiye tabi tutuluyor olmasıdır.
Bazı kaynaklarda brüt ücret, işverenin işçiye toplam maliyeti olarak da ifade edilir. Ancak bunun hataya açık bir ifade olduğunu belirtmek gerekir. Burada gözden kaçırılmaması gereken husus; brüt ücretin ikramiye, prim, nakdi yol, yemek yardımı, yakacak yardımı gibi diğer ödemeleri içermediğidir. Listelenen bu kalemlerin de eklendiği toplam işveren ödemesi, brüt ücretten fazladır. Bu ücret, giydirilmiş ücret olarak adlandırılır. Bir işveren aynı zamanda, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) işveren primi ve SGK işveren işsizlik primi ödemekle de yükümlüdür. İşverene maliyet tüm bu kalemlerin toplamıyla bulunabilecektir.
Net Maaş Nedir?
Net ücret ise brüt ücret üzerinden tüm kesintiler düşüldükten sonra (SGK primi, gelir vergisi, damga vergisi gibi) işçinin eline geçen nihai tutardır. Buna göre net maaşınız, her ay ödeme gününde işveren tarafından banka hesabınıza yatırılan tutardır. İş sözleşmeniz net maaş üzerindense, aylık geliriniz yasal kesintilerden ve vergi oranlarındaki artışlardan etkilenmez, sabit kalır. Brüt ücret uygulamasında ise net maaşta artma ve azalmalar olabilir. Bu durum, çalışma gelirinizin tamamının banka hesabınıza aktarılmaması, bir bölümünün yasal ödemelere aktarılması olarak ifade edilebilir. Gelirin bir kısmı vergilere, bir kısmı da sosyal güvenlikle ilgili ödemelere aktarılır. (Ayrıca ülkemizde bazı vergilerin oranları da sabit değildir). Tüm bu kesintiler sonrası kalan tutar, net maaşınızdır.
“Net nedir?” sorusunun cevabı Türkçe sözlükte araştırıldığında; “kesintilerden sonra geri kalan miktar” açıklamasına ulaşılır. Net kelimesinin eş anlamlısı safidir. Safi gelir, safi kar gibi daha aşina olunan kavramlar mevcuttur. Bunlar da net gelir, net kar anlamlarına gelir.
Brütten nete, maaş hesaplamasında asgari geçim indirimi (AGİ) kavramı da öne çıkar. Bilindiği gibi gelir vergisi, brüt maaş olarak görünen toplam tutar içerisinden kesintiye uğratılan kalemlerden biridir. Asgari geçim indirimiyle ise devlet, bir çalışanın bakmakla yükümlü olduğu kişileri dikkate alarak bu verginin bir kısmını iade etmiş olur. Asgari geçim indirimi tutarı; evli, bekar, çocuklu olma durumlarına, eşin çalışmasına ve çocuk sayısına göre brüt tutara uygulanan indirim olarak düşünülebilir. Her çalışan için hesaplanan asgari geçim indirimi farklıdır ve yıllara göre değişir. Örneğin bekar ve çocuksuz olan birinin asgari geçim indirimi hak edişi farklı iken, evli ve bir çocuklu, eşi çalışmayan bir çalışanın hak edişi farklıdır. Medeni durum evli olarak güncellendiği takdirde, çocuk sayısı arttıkça, eş çalışmadıkça asgari geçim indirimi olarak çalışanın eline geçen tutar artar. Bu tutar net maaşa dahil değildir, net maaş haricinde elde edilen bir tutardır.
Maaş Hesaplamalarındaki Değişkenler
Brüt maaş açıklamasında kullanılan bazı kalemler sabitken, bazı kalemler aydan aya değişmektedir. Bu durum yılın on iki ayı içerisinde farklı net maaşlar hesaplanmasına ve çalışanın eline geçen tutarın azalmasına sebep olur. Sosyal güvenliğe yapılan prim ödemesi, işsizlik sigortası, damga vergisi ve asgari geçim indirimi yıl boyunca sabit kalemler olarak toplam kesintiye dahil edilir. Gelir vergisi ise brüt maaş içerisinde aylara göre değişen kalemdir. Ocak ayında en düşük seviyesinde olan vergi oranı, yılın sonuna doğru kademeli olarak artış gösterir. Bu da yıl sonuna doğru maaş miktarının azalması anlamına gelir.
Brüt ve net maaş hesaplamalarında karışıklığa sebep olan durum çoğu zaman çalışanın bordrosunu doğru okuyamaması ve o ayki çalışmasının karşılığının olması gerekenden fazla kesintiye uğradığından şüphe etmesidir. Özellikle zam dönemlerinde, brüt ücret üzerinden anlaşılan işçi-işveren ilişkilerinde, maaşa zam yapılırken gelir vergisi dilimi de değişir. Bu nedenle yasal kesinti artar. Maaş zammı, yasal kesinti nedeniyle net maaşa birebir yansımayabilir. Zam döneminde bordro okurken, belirli başlıklar takip edilmelidir. Bordroda öncelikle kazançlar başlığı altında hafta içi, hafta sonu çalışılan saatler ile bu saatlere karşılık gelen çalışma geliri listelenir. Fazla mesai olması durumunda ya da tatil günlerine denk gelen çalışmalar burada yer alır. Brüt ücretten düşülen kesintiler, bordroda yasal kesintiler adıyla yer alır. Bunun dışında maaşta kesintiye uğrayan bir bölüm varsa özel kesintiler başlığında yer verilir. Örneğin çalışanın sadece kendisine ya da eş ve çocuklarına şirket tarafından özel sağlık sigortası yaptırılıyorsa bu sağlık kesintisi, özel kesintiler başlığı altındadır. Brüt ücret haricinde çalışana ödenen tutarlar ise, yine ek ödemeler başlığı altında bordroda listelenmektedir. Örneğin yakacak yardımı, giyecek yardımı, çocuk yardımı bir çalışana yapılan ek ödemelerdir ve işveren maliyetine dahildir.