Brüt Takas Nedir? Hisseyi Nasıl Etkiler?

Bürüt takas, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yürürlüğe konulan bir uygulamadır. Kurum yaptığı basın duyurusunda bu uygulamayı “netleştirmenin kaldırılması” olarak tanımlamıştır. Dolayısıyla “brüt takas nedir?” sorusunu yanıtlayabilmek için öncelikle netleştirme işleminin ne olduğunu kavramak gerekir.

Netleştirme, aynı hisse üzerinde yatırımcı tarafından aynı tarihli alım ve satım işlemi yapılması durumunda ortaya çıkan ve yapay fiyat oluşmasına neden olan bir uygulamadır. İki seans halinde gerçekleşen alım-satım işlemlerinde, yatırımcının alım değeri 0.5 TL olan hisseden 10.000 adet aldığını varsayalım. Gün sonunda, yatırımcının aldığı hissenin satım bedeli 0.6 TL olsun ve ilgili yatırımcı aldığı 10.000 adet hissenin tamamını satsın. Bu durumda, alınan ve satılan hisselerin sayısı eşit olduğu için tek bir hisse senedi yatırımcının hesabına yansıtılmaz. Bunun yerine işleme sokulan bu 10.000 hisse için tek tek, aradaki maddi fark kadar (yani bizim örneğimizde 0.6-05=0.1 TL kadar) hesaplanır ve bu meblağ yatırımcı için günlük kar olur. Yani, yine aynı örnek üzerinden 0.1 TL x 10.000=1.000 TL kar elde edilmiştir. SPK, netleştirme ile yapay fiyat elde edilerek piyasalarda manipülasyona neden olunduğu tespitini yapmıştır ve yüksek volatilite gözlenen hisseler üzerinde brüt takas uygulamasına geçme kararı almıştır.

Bu noktada volatilitenin de anlamı önem arz etmektedir. Türkçe karşılığı oynarlık olarak verilen volatilite, belli bir hissenin risk faktörünün göstergesidir. Belli bir zaman periyodunda, hesap üzerindeki dalgalanmaların ifadesidir.

Brüt Takas Ne Demektir?

Eğer belli bir hisse senedindeki dalgalanma miktarı SPK’ya göre tehlikeli seviyedeyse, kurum manipülasyonun önüne geçmek için netleştirme işlemlerini askıya alır. Yani aynı gün içerisinde bu hisse üzerinde alım ve satım işlemleri yapmanız mümkün değildir. Bu duruma brüt takas denir. Fakat uygulama ile gelen tek durum, alım-satım işleminin aynı gün içerisinde yapılamaması değildir.

Brüt Takas Uygulaması Hisseyi Nasıl Etkiler?

• Brüt takasa tabii bir hisse üzerinde alım yapmak isteyenlerin, en az hisse alımlarını karşılayacak meblağda nakit parayı hesabında bulundurması zorunludur.
• Brüt takasa tabii bir hisse üzerinde satım yapmak isteyenlerin, en az hisse satım meblağına eşit menkul kıymeti hesabında bulundurması zorunludur.
• İlk iki maddenin daha anlaşılır olabilmesi için, durum kısaca şöyle özetlenebilir: Eğer yatırımcının nakti ve menkul kıymeti yoksa, dalgalanması yüksek bir hesap üzerinde büyük meblağlar ile alım-satım yapması yasaklanmıştır. Yani spekülasyon engellenmiştir. Bu uygulama ile, yatırımcı, piyasaya nakit ve menkul kıymet girdisi yapmak zorunda bırakılmıştır. SPK, yatırımcıların piyasaya “net katkı” yapmasını istediğinden bu yükümlülükleri hayata geçirmiştir.
• Uygulamanın yürürlüğe koyulduğu bir hissede, internet üzerinden alım ve satımlar durdurulur. Yatırımcı, aracı kurum ile doğrudan iletişime geçmek zorunda bırakılmıştır.
• Hangi hisse üzerinde brüt takasa geçileceğini belirlemek için, SPK üç temel kriteri göz önüne alır:
• Hissenin fiili dolaşımdaki pay oranı,
• Halka açıklık oranı,
• Piyasanın derinliği.

• SPK, bu uygulaması ile yatırımcıları spekülasyondan koruyarak zarar yapmalarını önlemeye çalıştığını iddia etse de, büyük yatırımcılar tarafından uygulama sıklıkla eleştirilmektedir. Çünkü, milyon lira miktarlarına çıkabilecek meblağlar ile alım ve satımlar yapan büyük yatırımcılar için, aynı meblağda reel parayı hesaplarında bulundurmak mümkün olmamaktadır. Bu durumda, istedikleri miktarlarda hisse senedi almaları engellenmektedir. Ayrıca, gün içinde alım-satım yapamamak kar marjını düşüreceğinden, yine büyük yatırımcılarca bu hisselerden uzak durulur. Ek olarak, ilgili hisselerin internet işlemleri kapatıldığından yatırımcıların işleri güçleşmiştir. Tüm bu zorluklardan ötürü, büyük yatırımcılara göre netleştirme işlemi ile borsanın hacmi artmaktadır ve bu durum, herkesin işine yarayacaktır. Netleştirmenin kaldırılması ile SPK borsanın daralmasına sebep olur.
• Küçük yatırımcı içinse, bu tip hisseler, “riskli” kategorisindedir ve yatırım için kullanılmamalıdır. Bu düşünce ile hisse değer kaybetmeye başlar.
• Ayrıca, brüt takasa alınan bir hissenin, yeniden netleştirme işlemine tabii olabilmesi için geçmesi gereken zamana dair herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır. Yine kurumun alacağı karar ile hisse üzerindeki sınırlamalar kaldırılır.

Kurum tarafından yapılan açıklama için TIKLAYINIZ!

Ekim 2017 itibari ile, MMC Sanayi ve Ticari Yatırımlar A.Ş’nin hissesi ve Kervansaray Yatırım Holding A.Ş’nin hissesi süresiz olarak brüt takastadır. Brüt takası 03.10.2017 tarihinde başlayan Beyaz Filo Oto Kiralama A.Ş ‘nin üzerindeki uygulama ise 17 Ekim 2017 tarihinde kaldırılacaktır.