İş Kanununa Göre Gece Çalışma Yönetmeliği

Gece çalışması, çalışanların haklarını en çok merak ettiği konuların başında geliyor. Gece çalışmasının hangi saatleri kapsadığı, bu saatlerde çalışan işçilerin haklarının ne olduğu ve kadın işçi, çocuk işçi, yer altı işçisi gibi özel durumlarda şartların nasıl uygulanması gerektiği konusunda zaman zaman kafa karışıklığı yaşanabiliyor. İş Kanunu, tüm diğer konularda olduğu gibi gece çalışması ve vardiya koşullarını da özel bir yönetmelikle düzenleme altına almış ve çalışanlar açısından soru işaretlerine yer bırakmamıştır.

Gece Çalışma Saatleri Nelerdir?

İş Kanununa göre gece kavramı 20:00-06:00 saatleri arasındaki dönemi ifade eder. Kanuna göre gece süresi her halde on bir saatten fazla olamaz. Bir çalışma vardiyasının, bir bölümü gece bir bölümü gündüz olarak ifade edilen saatler içinde kalıyorsa, gece çalışmasının belirlenmesinde sürenin yarısından çoğu esas alınır. Örneğin; 18:00-03:00 şeklinde bir vardiya gece çalışmasıdır çünkü çalışmanın 7 saati gece saatleri içerisindedir. Bu vardiyanın ertesinde, 03:00’te başlanan çalışma ise gündüz çalışmasıdır; çünkü yalnızca 3 saati gece saatleri içerisinde kalmıştır.

Gece çalışması işin niteliği dolayısıyla işçilerin devamlı arka arkaya, vardiyalı çalışma saatleri ile çalıştırıldıkları işler için bir ihtiyaçtır. Sürekli olarak nöbetleşe postalar halinde devam eden işlerin haricinde, dönemsel ihtiyaçtan doğan ve işverenin yönetim hakkına dayanarak karar aldığı durumlar da gece çalışmasına sebep oluşturabilir.

İş Kanunu gece kavramının belirlenmesinde esnekliğe olanak tanımıştır. Yaz-kış saati düzenlemelerine, yurdun bazı bölgelerinin özelliklerine göre gün döneminin başlangıç ve bitiminde değişiklik yapılabileceğine ve bununla ilgili yönetmelikler çıkarılabileceğine hükmetmiştir. Aynı şekilde, gece çalıştırılmasında ekonomik bir zorunluluk olmayan işletmelerin gece çalışmasına yönetmelikle engel getirilebilir ya da gece çalışmasına herhangi bir oranda ek ücret ödemesi usulu koymak için ek yönetmelik çıkarılabilir.

Gece Çalışma Süresi Nasıl Belirlenir?

İş Kanunu gece çalışmasını düzenlerken gece çalışma süresi ile ilgili de kısıtlama getirmiştir. Buna göre işçilerin gece çalışması 7,5 saati geçemez. İş Kanunu uyarınca gece çalışmasında fazla mesai söz konusu değildir.

Gece çalışma süresinde istisnai olarak, sonradan getirilen bir düzenleme ile, bazı sektörlere farklı uygulama hakkı tanınmıştır. Ağustos 2017 tarihli düzenlemede, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmetleri için işçinin yazılı onayı ile 7,5 saatten uzun süre gece çalışması yapılabileceği belirtilmiştir. Diğer sektörlerde 24 saatlik sürede en az 3 işçi postası yapılması zorunluyken, sağlık turizm ve özel güvenlik sektörlerinde bu sayı 2’ye düşmüştür. Buna gerekçe olarak sayılı sektörlerin ihtiyaçları gösterilmiştir. Bu tür iş yerlerinde çalışan asıl işçiler ile birlikte alt işverene bağlı çalışmakta olan işçiler de bu düzenlemeden etkilenmiştir.

Gece Çalışması Yönetmeliğine Göre Gece Çalışma Şartları

• Gece çalışması yönetmeliğine göre, öncelikle gece çalışması 7,5 saati aşmayacak şekilde düzenlenmelidir. Bu sürenin istisnası daha önce belirtildiği gibi sağlık, turizm, özel güvenlik sektörlerine ait iş yerleri ve burada çalışmakta olan personeldir. Bu personelden gece çalışma süresine dair yazılı kabul alınması kanunca şart koşulmuştur.
• Gece ya da gündüz tüm çalışma süreleri için, işveren ve işveren vekilleri vardiya sayısı ve her bir vardiya için belirlenen saat aralıkları, işçilere uygun araçlarla duyurulmak zorundadır. İşçilerin kolayca görüp okuyabilecekleri şekilde; işçilerin adı soyadı, ara dinlenmeleri, hafta tatilleri ve bunlara ilişkin tüm düzenlemeler iş yerinde ilan edilmelidir.
• Gece vardiyasında çalışacak işçilerin gece çalışmalarına bir engel olmadığına dair sağlık raporu almaları gerekir. En geç iki yılda bir olmak üzere işçilere ait sağlık kontrolleri periyodik olarak yenilenmelidir. Gece çalıştırılacak işçilerin bir listesi ve bu işçilere ait sağlık raporları iş yerinin bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne teslim edilmelidir. İşçi, gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu ispat ederse işveren olanağı ölçüsünde işçiye gündüz postasında iş vermekle yükümlüdür.
• Gece ve gündüz vardiyası uygulanmasını gerektiren işlerde, en geç iki haftada bir olmak üzere işçi vardiyalarının değiştirilmesi gereklidir. Bu değişimde iki haftalık nöbetleşme esası uygulanabildiği gibi, bir iş haftası boyunca gece çalıştırılan işçiler, ondan sonra gelen ikinci iş haftasında gündüz çalıştırılabilir. Vardiya değişmelerinde ise en az 11 saat kesintisiz dinlenme süresi işçinin yasal hakkıdır. İşveren çalışma sürelerini uygun araçlarla belgelemek zorundadır. Puantaj ve benzeri kayıtlarla çalışma süresi belgelenebilir.
• Postalar halinde çalıştırılan işçilere işin niteliği gereği aynı anda ara dinlenme verilemeyebilir ancak gruplar halinde de olsa mutlaka ara dinlenme kullandırılmalıdır. Hafta tatili de aynı şekilde nöbetleşme esası ile kullandırılmalıdır. Vardiya sistemiyle çalışan işçiler, haftanın bir gününde, 24 saatten az olmayacak şekilde hafta tatili kullanmalıdır.
• 18 yaşından küçük çocuk ve genç işçilerin gece postasında çalıştırılması yasaktır.
• Kadın işçilerin gece vardiyasında çalıştırılması ise bazı ek şartlara tabi tutulmuştur. Gece vardiyasında kadın işçi çalıştıracak işverenler öncelikle iş yerinden kadının ikametgah adresine yakın bir merkeze işleyen bir servis aracı ayarlamak zorundadır. Gece vardiyasında çalışacak kadın işçilerin isimleri liste halinde, bulunulan ildeki Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne bildirilmelidir. Kadın işçiler için gece vardiyasında çalışılabileceğine dair sağlık raporunu yenileme sıklığı 6 ayda bir olarak belirlenmiştir.
• Kadın işçilerin gebelik ve emzirme gibi özel durumları da kanunca gözetilmiştir. Buna göre kadın işçiler gebeliğin doktor raporuyla tespitinden doğuma kadar gece postasında çalıştırılamaz. Emziren anneler de 6 ay süresince, doktor raporuyla 1 yıla kadar uzatabilmek üzere, gece vardiyasında çalıştırılamayacaktır.
• Kadın işçi eşi ile aynı iş yerinde çalışıyor ise, eşiyle aynı gece postasında çalışmayı talep edebilir. İşveren olanağı ölçüsünde bu talebi yerine getirmek zorundadır. Tam tersi şekilde, kadın işçi eşi ile aynı saatlerde vardiyada olmayı istemez ise işveren, bu talebi de olanağı ölçüsünde yerine getirmekle yükümlüdür.
• Sağlık, özel güvenlik ve turizm sektörlerinde Ağustos 2017’de yürürlüğe giren ek düzenleme kadın işçileri de kapsamaktadır. Buna göre kadın işçiler sağlık, özel güvenlik ya da turizm sektörlerinden birinde çalışıyor ise gece çalışma süreleri 7,5 saati geçebilir.
• Gece çalışması yönetmeliğine riayet etmeyen işveren ve işveren vekillerinin hukuki yolla cezalandırılacağı ve idari para cezasına çarptırılacağı kanun aracılığıyla belirtilmiştir.