İşçiler İçin Günlük Çalışma Süresi Kaç Saattir?
İşçinin çalıştığı işte geçirdiği süreleri kapsayan “çalışma süreleri” 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında düzenlenmiştir. Kanuna göre bir işçi günlük 11 saat, haftalık ise 45 saatten fazla çalışamaz. Çalıştırılması halinde fazla çalışma ücreti verilmek zorundadır. Fazla çalışma için aynı zamanda işçiden izin de alınması gerekir. Bu fazladan çalışma süreleri bir yıl içerisinde 270 saatten fazla olamaz. İşçilerin çalışma saatleri işin niteliği, işin zamanı, gündüz, gece, hafta sonu, hafta içi, resmi tatiller gibi tüm dönemler için ayrı ayrı düzenlenmiştir. Aynı zamanda işçinin kullanacağı ara molalar da aynı kanun kapsamında düzenlenmiştir.
İşçi Çalışma Saatleri
İşçi çalışma saatleri 4857 sayılı İş Kanunu’nun dördüncü bölümünde yer alan 63. madde kapsamında çalışma süresi başlığı altında düzenlenmiştir. Haftalık çalışma saati 45 saat olarak belirtilmiş maddede bu sürenin iş yerlerinin çalışma disiplinlerine ve programlarına göre eşit ölçüde bölünerek dağıtılabileceği de ifade edilmiştir. Bu türden düzenlemelere çalışma saati denkleştirmesi deniliyor. Aynı zamanda işin türüne göre çalışılması gereken günlük ve haftalık süre değişkenlik gösterebilir. Örneğin; yer altı maden işçileri için bu süre haftada en fazla 37,5 saattir.
Çalışma Saati İçinde Sayılan Durumlar
Haftalık ve günlük olarak belirlenen çalışma saat süreleri ara dinlenme süreleri dışında kalan zamanları kapsar ancak bununla ilgili bir takım istisnai durumlar söz konusu olabilir.
- Maden, taş ocağı, su altı gibi alanlara girmek için yapılan tüm hazırlık süreleri,
- İşçinin işveren tarafından çalıştırılmak üzere bir yerden başka bir yere gönderilmesi halinde yolda geçen süreler,
- İşçinin her an iş görmeye hazır biçimde iş beklediği süreler,
- İşçinin işveren talimatıyla asıl işi dışında herhangi bir yere gönderilmesi veya başka bir işle meşgul edilmesi halinde geçen süreler,
- Çocuk emziren annelerin belirlenen emzirme süreleri,
- Karayolları, demiryolları ve köprülerin yapılması, korunması, onarımı gibi işler için işçilerin yerleşim alanlarından uzak mesafede bulunan iş yerlerine getirilip götürülmesi esnasında geçen süreler çalışma saati içinde sayılır.
Günlük Çalışma Saati
İş Kanunu’na göre bir işçinin günlük çalışma saati 11 saati aşamaz ancak işçi ve işverenin anlaşması halinde;
- 11 saati aşmamak kaydıyla haftanın çeşitli günlerine dağıtılabilir.
- 2 aylık süre içinde işçinin haftalık (45 saat) ortalama çalışma süresi, haftalık çalışma süresini aşamaz. (denkleştirme gerektirir)
- Turizm sektöründe ise 4 aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama süresi 45 saati aşamaz. (denkleştirme gerektirir)
- Toplu iş sözleşmelerinde ise bu haftalık ortalama süre (45 saat) 6 aya kadar dağıtılabilir. (denkleştirme gerektirir)
- İş saatleri denkleştirme yöntemiyle düzenlenebilir.
Çalışma Saatinde Denkleştirme Nedir?
İşçinin haftalık ve günlük çalıştırılabileceği süre kanun kapsamında belirlenmiştir. İşin yoğunluğu nedeniyle işçinin fazla çalıştırılması durumunda 2 aylık, 4 aylık ve 6 aylık süre içinde işçinin çalışma saatlerinde yapılacak düzenleme ile işçinin fazladan çalıştığı sürelerin yasal olarak çalışması gereken sürelerle eşitlenmesine denkleştirme denir.
Örneğin 8 haftalık bir çalışma planı düşünelim; ilk 4 hafta günlük 11 saatten haftada 6 gün çalışan bir işçi, haftada 66 saat çalışırsa bir ay boyunca; toplamda 264 saat çalışmış olacaktır.
Bu durumda söz konusu ayı takip eden ayda işçi; haftada sadece 3 gün ve günlük 8 saat, haftada 24 saat çalışırsa bir ay boyunca toplamda 96 saat çalışmış olacaktır.
İki ay boyunca toplam çalışma süreleri toplandığında 360 saat edecektir. Hafta sayısına bölündüğünde 360/8= 45 saat elde edilecektir ve bu denkleştirme yasal olarak İş Kanunu’na uymaktadır.
Telafi Çalışması Nedir?
İş yerinde zorunlu nedenlerle faaliyetin (çalışmanın) durması, bayramlar ve genel tatillerden önce ya da sonra iş yerinin tatil edilmesi halinde; normal çalıma süresinin altında çalışılması ya da hiç çalışılmaması durumunda işveren telafi çalışması talep edebilir. Telafi çalışmasının koşulları da İş Kanunu kapsamında belirlenmiştir.
- Telafi çalışma, fazla çalışma olarak sayılmaz.
- Günlük çalışma süresinin aşılmaması zorundadır.
- Günde 3 saatten fazla olamaz.
- Tatil günlerinde telafi çalışması yapılamaz.
Mesleklere Göre İş Kanunu Çalışma Saatleri
Sağlık kuralları gereği kimi işlerde günlük çalışma süreleri 7,5 saatle sınırlandırılmıştır.
- Kurşun ve arsenik işleri
- Cam sanayi işleri
- Cıva sanayi işleri
- Çimento sanayi işleri
- Hava gazı, kok fabrikaları ve termik santral işleri
- Çinko, bakır ve alüminyum sanayi işleri
- Demir ve çelik sanayi
- Döküm sanayi
- Kaplamacılık
- Karpit sanayi
- Asit sanayi
- Akümülatör sanayi
- Kaynak işleri
- Madenlere su verme işleri
- Kauçuk işlenmesi işleri
- Yeraltı işleri
- Radyoaktif ve radyoiyonizan maddelerle yapılan işler
- Gürültülü işler
- Su altında basınç altında çalışma gerektiren işler
- Pnömokonyoz yapan tozlu işler
- Tarım ilaçları işleri
Sağlık açısından günlük 7,5 saatten daha az süre çalışılması gereken iş kolları da kanun kapsamında belirlenmiştir;
- Su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işler (20 metreden daha derinliğe inmeyi gerektiren işler)
- Cıva işleri
- Kurşun işleri
- Karbon sülfür işleri
- Ensektisitler
Gece Çalışma Süreleri En Fazla Kaç Saat Olabilir?
İşçi hakları çalışma saatleri günlük, haftalık şekilde düzenlendiği gibi gece ve gündüz çalışma saatlerini de belirtmektedir. Gece çalışma saatleri 20.00 ile 06.00 arasını kapsar. Bu süre içinde işçinin çalıştırılabileceği süre 7,5 saat ile sınırlandırılmıştır. İşçinin gece çalışabilmesi için sağlığının bu tür bir mesaiye uygun olması gerekir. İşçi sağlığının gece çalışmaya müsait olduğuna dair sağlık raporunun bulunması gerekir ve işveren tarafından işçinin 2 senede bir sağlık kontrolünden geçmesi sağlanmalıdır. İşçinin rızası alınarak; turizm, özel güvenlik, sağlık sektörü gibi alanlarda 7,5 saatlik süre artırılabilir.
İşçinin Ara Dinlenme Hakları Nelerdir? (Molalar)
İş Kanunu kapsamında işçinin çalışma şekli belirlenirken, işin devam ettiği süreçte dinlenmesi için verilmesi gereken süreler de tespit edilmiştir.
- 4 saat ve daha az çalışmalarda 15 dakika,
- 4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar çalışmalarda 30 dakika,
- 7,5 saatten fazla çalışmalarda ise 1 saat ara dinlenme hakkı verilmesi gerekir.
Ara dinlenmeler İş Kanunu’na göre çalışma süreleri içinde sayılmaz. Ara dinlenmeler aralıksız olacak şekilde verilir. Öte yandan ara dinlenmeler, işçilere aynı veya farklı saatlerde kullandırılabilir. İş yerlerinde genellikle ara dinlenme öğle yemeği molası şekilde uygulanır.
İşçi Çalışma Saatleri Çizelgesi
İşçinin çalışma saatlerini ve tatil günlerini gösteren çizelgeye verilen isimdir. Çizelgeler haftalık ve aylık şekilde düzenlenebilir. Haftanın tüm günlerinin yazılı olduğu çizelgede aynı zamanda mesai başlama ve bitiş saatleri de yer alır. Haftalık izinli olunan günlerin de belirtildiği çizelgeler iş disiplini ve koordinasyonu açısından önemlidir. Aynı zamanda fazla mesai sürelerinin belirtilmesi amacıyla da söz konusu çizelgeler düzenlenebilir. Böylelikle aylık ve haftalık hakedişler düzenli biçimde tutulmuş olur.